خواص شیر

* هر شیری مرکب از سه جوهر مختلف است، مائیت (آبی) و جنبیت (پنیری) و دسومت (چربی) که هر یک مزاج مخصوصی دارد، و برحسب غلبه هر یک از سه جوهر گفته شده، طبیعت شیر در گرمی و سردی و تری و خشکی و اعتدال مختلف می‌شود.

* طبیعت شیر در درجه دومِ سرد و تری و دهنیت یا چربی آن در اولِ گرمی و خشکی و پنیری آن در اولِ سرد و خشک می‌باشد.

* شیر تازۀ دوشیده شده با طبع گرمی که دارد، دارای حرارت لطیفه ای بوده که باعث سریع النفوذ بودن آن می‌شود؛ ولی شیر سرد شده، به نسبت سرد شدن، حرارت لطیفۀ آن بتحلیل می‌رود؛ پس برای نوشیدن شیر، بایستی شیر را گرم نموده تا موجب افزایش سرعت نفوذ آن گردد.

* منظور از شیری که در متن ذکر شده، شیر گاو است، که موافق ترین اغذیه برای مزاج اطفال بعد از شیر مادر می‌باشد؛ و در غیر اطفال بسته به طبیعت و مزاج شخص مشخص می‌شود.

*  شیر حیوانی که مدت حاملگی آن نزدیک به زمان حاملگی انسان باشد از نظر تغذیه مناسب تر می‌باشد، بنابراین شیر گاو که مدت حاملگی آن نیز نه ماه است، برای تغذیه انسان و مخصوصاً اطفال مناسب‌تر می‌باشد.

* شیر بز و گوسفند بعد از شیر گاو، برای تغذیه مناسب می‌باشند.

* شیر حیوانی که در نیستان و پشه چرا می‌کند، تری و مائیت بیشتری دارد و شیر حیوانی که در کوه‌ها چرا کنند سبک تر است.

* بهترین شیر، شیرگاو جوان و چاق می‌باشد که سالم بوده، هیچ گونه بیماری نداشته و همچنین در مراتع چریده باشد.

* در کتب طب سنتی هر جا شیر مطلق آورده شده باشد، منظور شیر گاو است که دهنیت (چربی) بر آن غالب بوده و غلیظ نیز می‌باشد. (شیر میش چربی و غلظت بیشتری از شیر گاو دارد.)

* شیر خوب، قوام معتدل دارد؛ سفید و صاف است؛ طعم شیرین دارد و بدون بوی بد است.

* شیر حافظ رطوبات اصلی بدن بوده و برای فراموشکاری، مالیخولیا، افسردگی، وسواس، خفقان و زخم‌های عفونی ریه مفید است.

* شیر موجب تقویت قلب می‌شود.

* شیر سبب لینت شکم، افزایش تولید منی و افزایش نیروی جنسی شده، همچنین موجب چاقی نیز هست.

* مصرف شیر به صورت شیربرنج و فرنی، موجب طولانی شدن عمر و خوش‌رنگی صورت می‌گردد.

* شیر برای سوداویان و صاحبان مزاج سرد و خشک و معتادین به تریاک مفید است.

* در مناطق گرم مخصوصاً در جوانان در فصل تابستان، شیر پس از مصرف در بدن تبدیل به صفرا می‌شود.

* مناسب‌ترین فصل برای مصرف شیر در جوانان، بهار و در پیران، تابستان می‌باشد.

مضرات مصرف زیاد شیر

* مداومت در خوردن شیر موجب تولید سنگ کلیه و مثانه می‌شود.

* مصرف زیاد شیر برای دندان و لثه مضر است. همچنین می‌تواند بیماری‌هائی مثل بهق و برص تولید کند.

* مصرف همزمان شیر و چیزهای ترش و شور، یا گوشت، تخم مرغ، ماهی، ترب، پیاز، میوه‌‌های تازه، سبزیجات و همچنین برخی از حبوبات زیان آور است.

* مصرف غذا بعد از شیر و خوابیدن به دنبال آن سبب فاسد شدن شیر می‌شود. بنابراین مصرف همزمان شیر و کیک زیان آور است.

مصلح شیر و نکات مصرف آن

* در مصرف شیر باید چند نکته را رعایت کرد: اول اینکه باید به مقدار معتدل خورده شود، دوم آنکه در بعضی اوقات (و نه به طور دایمی) مصرف شود و نکته آخر اینکه با مصلحات آن مصرف شود.

* مصلح شیر در افراد با مزاج گرم، شکر و در مزاج سرد، عسل می‌باشد؛ که مانع انجماد و بسته شدن شیر در معده است.

* روش جوشاندن شیر به این نحو است که به اندازه یک چهارم شیر، آب شیرین اضافه کرده سپس در حرارت ملایم می‌جوشانند تا آبی که اضافه شده تبخیر گردد.

* لازم است از شیر حیوانی که تازه بچه ی آن مرده یا سقط شده باشد و نیز شیر حیوان بسیار لاغر و یا مریض و یا حامله و یا تازه زائیده اجتناب شود.

نکته: در کتب طب سنتی خصوصیات انواع شیرها مثل شیر بز، گاومیش، میش، و … بیان شده و کاربردهای غذائی و درمانی آنها بطور مفصل بحث شده است که علاقه‌مندان می‌توانند به آنها مراجعه نمایند.

منبع: کتاب مروری بر کلیات طب سنتی ایران؛ نوشته دکتر محسن ناصری